مقاله"تطهیر پول"از استاد سلیمانی
برای دانلود کلیک کنید
برای مطالعه مقاله به ادامه مطلب رجوع بفرمایید
برای دانلود کلیک کنید
برای مطالعه مقاله به ادامه مطلب رجوع بفرمایید
بررسی جرم تطهیر پول یا پولشویی
حمید سلیمانی
مدرس دانشگاه و سردفتر اسناد رسمی
دانشجوي دکتري فردوسی مشهد
چکیدهحمید سلیمانی
مدرس دانشگاه و سردفتر اسناد رسمی
دانشجوي دکتري فردوسی مشهد
پولشویی از جمله جرایمی است که در بسیاري از کشورها به عنوان جرم سازمان
یافته و مخرب پذیرفته شده و جدیدا هم در حقوق داخلی ما به عنوان جرم قلمداد شده
است . این پدیده داراي آثار منفی و مخربی براي جامعه به همراه دارد . ضمنا مفهوم این
پدیده براي خیلی از افراد حتی براي افراد اهل مطالعه هم مشخص نیست؛ بنابرای ن لازم
دیدیم در این مقال نگاهی اجمالی به مفهوم این پدیده و عوارض مخرب آن از دیدگاه
محققان و پژوهشگران داشته باشیم.
ریشه تاریخی پدیده
به منظور شناخت دقیق هر پدیده اي پی بردن به ریشه پیدایش و ظهور آن لازم و ضروري
است.اصطلاح پولشویی، ریشه در مالکیت مافیا در ایالات متحده امریکا دارد. باند خلافکاري که مبالغ
عظیم نقدي حاصل از فحشاء، قمار، قاچاق مواد الکلی و أخاذي به دست می آوردند و نیاز به منابعی
داشتند که درآمدهاي خود را مشروع جلوه دهند.یکی از شیوه هایی که آنها از طریق آن می توانستند،
به این هدف خود نائل شوند، خریداري تجارتخانه هاي مشروع خارجی و ادغام منافع غیر قانونی خود
با درآمدهاي قانونی که از این تجارتخانه ها به دست می آوردند، محسوب می شد. خشکشویها توسط
این خلافکاران انتخاب می شدند؛به دلیل این که به این وسیله منافع غیر قابل تردیدي به دست می
آوردند.شاید علت انتخاب واژه "تطهیر" یا "شست وشو" از همین جا نشأت گرفته است. به عبارت
دیگر، این عنوان دهه هاي بیست و سی قرن بیستم در امریکا به شست وشو خانه هایی که مافیا آنها را
از پول غیرقانونی و نامشروع حاصل از قمار و قاچاق و غیره خریداري کرده بودند و پول کثیف را به
داخل آنها تزریق می نمودند، اطلاق می شد. 1
به نظر یکی از صاحب نظران اقتصادي سابقه تاریخی پولشویی به زمان ناپلئون بناپارت
برمی گردد.زمانی که جنگ هاي طولانی مدت کالوانیسها، پروتستان ها و کاتولیک ها در سوئیس ادامه
داشت و اساس این کشورها به ویرانی گذارده بود. بنا به حکم ناپلئون بناپارت به سوئیس ها، جنگ
متوقف شد و براي حفظ آرامش، موقعیت و گذران اقتصادي، با تشکیل کنفدراسیونی تصمیم بر آن
شد که سیستم بانکداري به صورت آزادانه فعالیت کند تا به صورت خودکار رشد کند، لذا بانک هاي
سوئیس به عنوان یک مکان محرمانه براي انباشت ثروت خاندان هاي اشرافی اروپایی آن زمان شکل
2
گرفت.در زمان جنگ جهانی دوم، دولت آلمان که در آن زمان به عنوان یک دولت متجاوز محسوب
می شد، بنا به توصیه ژنرال هایش و براي حفظ و نگهداري اموال به غارت برده شده از کشورهاي
مورد تجاوز قرار گرفته در بانک هاي سوئیس، از حمله به این کشورها خودداري نمود. بعد از جنگ
جهانی دوم خصوصاً در دهه 1950 تا 1960 م، پدیده هاي جدیدي در اروپا شکل گرفت که به روند
تکاملی شیوه تطهیر پول به خصوص در زمینه فرار مالیاتی انجامید.در آن زمان سازمان سیا که در
جنگ سرد با شرق به سر می برد، به منظور این که بتواند از شبکه گسترده بانکی سوئیس استفاده
نماید؛یک نوع تسامح و تساهل خاص را نسبت به عملکرد بانک هاي سوئیس نشان داد. بدین ترتیب
تمامی عملیات مالی کودتا هایی که در سراسر جهان سوم انجام می گرفت از طریق شبکه گسترده
سوئیسی انجام می شد؛ همین مسأله سبب ایجاد مبحث جدیدي به نام "تطهیر پول" شد. 1
و برخی از نویسندگان شیوع این واژه را در سال 1973 م در جریان رسوایی واترگیت در مطبوعات
امریکا مطرح کرده اند.در جریان رسوایی واترگیت، مشاوره حقوقی رئیس جمهور وقت امریکا براي
اولین بار این واژه را استفاده کرد و مطبوعات نیز در ضمن گزارش هاي مربوط، به این ماجرا این واژه
را منتشر کردند. نیکسون براي انتخاب مجدد خود به ریاست جمهوري، محرمانه مبالغ کلانی نقدي از
بسیاري از موسسات دریافت کرد تا بعد از انتخاب به سمت ریاست جمهوري، امتیازاتی را به آنها
بدهد. این موسسات براي حل این مشکل که چگونه وجوه مزبور را از مسیر حسابرسی شرکت خارج
کنند از شیوه هاي مختلفی استفاده کردند.ولی موفق به تطهیر این اموال نشدند؛ چون مقر حزب
دمکرات واقع در ساختمان واترگیت مورد سرقت افرادي از حزب جمهوري خواه و سیا قرار گرفت و
بدین وسیله اسناد مربوط به این معاملات به وسیله نشریات آن زمان افشا شد.
میزان پولشویی
اما در مورد میزان پولشویی آماري که بیانگر میزان دقیق پولشویی در سطح جهان باشد، وجود
ندارد.گزارش و آمارهایی که از سوي سازمان ها و موسسات مربوطه ارائه می شود، مبتنی بر تخمین و
براورد است.براساس گزارش سازمان ملل متحد، حجم و میزان پولشویی در سال 2004 م در سطح
1 تریلیون دلار بوده است.در 18 اکتبر سال 1994 م، فاینشنال تایمز گزارش داد که / جهانی، حدود 5
بر اساس تازه ترین برآورد هاي مقامات انگلیسی و آمریکایی، حجم پول شسته شده در نظام مالی
جهان، حدود 500 میلیارد دلار است. 2 گروه ویژه اي که توسط کشورهاي صنعتی براي بررسی
مشروع پولشویی تشکیل شد، درآمد هاي ناخالص حاصل از قاچاق مواد مخدر را در سطح جهان
سیصد میلیارد دلار تخمین زد؛ که این رقم توسط سازمان ملل متحد هم در سال 1987 م ارائه
شد.در آمریکا و اروپا وجه ناشی از خرده فروشی هروئین، کوکائین و حشیش به صد و بیست و دو
میلیارد دلار در سال بالغ می شود که این مبلغ از تولید ناخالص ملی برخی از کشور ها بیشتر است. از
این مبلغ، هشتاد و پنج میلیارد دلار را سود تشکیل می دهد که باید شست وشو داده شود.براساس
همین گزارش، قاچاقچیان موادمخدر در آمریکا و اروپا در هر دقیقه 232155 دلار درآمد دارند که
همه آن باید به نوعی مشمول پولشویی قرار گیرد.و همچنین در سیستم بانکی آمریکا نیز میزان
3
پولشویی در همه جرائم حداقل سیصد میلیارد دلار در سال برآورد شده است، که حداقل پنجاه میلیارد
دلار آن مربوط به کوکائین است. 3 صندوق بین المللی پول، حجم پول هاي کثیفی که شستشو داده
1 میلیارد دلار در سال تخمین می زند که / می شود را بسیار زیاد می داند و بین 500 میلیارد تا 5
میزان آن را در سطح جهان معادل 2 الی 5 درصد کل ناخالصی جهان می داند. 4
کارشناسان اقتصادي معتقدند حداقل میزان پولشویی در کشور معادل مقوله قاچاق است.از آن
جایی که میزان قاچاق کالا در ایران رقمی برابر با ده میلیارد دلار می باشد.لذا می توان گفت میزان
پولشویی در کشور ما کمتر از ده میلیارد دلار نخواهد بود. 5 بنابراین با توجه به آماري که گفته شد
میزان پولشویی در سطح بسیار کلانی صورت می گیرد و پی می بریم که وسعت و میزان این پدیده
چه در سطح جهان و چه در داخل بسیار زیاد است.
تعریف پولشویی
اما بحث اصلی اینکه منظور از پولشویی چیست؟پولشویی ترجمه فارسی اصطلاح انگلیسی موسوم
می باشد.ترجمه فارسی گوناگون دیگري هم از طرف پژوهشگران و "money laundering" به
تطهیر پول، شستشوي پول، پاك نمایی پول، پاك سازي »: محققان بیان شده است که عبارتند از
در زبان عرب نیز معادل هاي .« پول، تطهیر درآمد ناشی از جرم و پاك نمایی اموال ناشی از جرم
money " مختلفی چون"تبیض الاموال" و "غسیلُ الاموال" براي این واژه انگلیسی
به کار می برند. "laundering
تعاریف گوناگونی از طرف حقوقدانان و محققان و در اسناد بین المللی گفته شده که به بعض از
آنها اشاره می کنیم:
یکی از صاحب نظران، پولشویی را بدین نحو تعریف می کند:
منظور از تطهیر مال، مخفی کردن منبع اصلی اموال ناشی از جرم و تبدیل آنها به اموال » -
« پاك است، به طوري که یافتن منبع اصلی مال غیر ممکن یا بسیار دشوار گردد. 6
پولشویی عبارت است از فرآیندي که از طریق آن، شخص وجود منبع غیر قانونی و یا به » -
کارگیري غیر قانونی درآمد ها را مخفی می کند(و یا سعی در مخفی کردن آن را دارد)و یا درآمد هاي
« غیر مشروع را تغییر شکل می دهد به گونه اي که در ظاهر مشروع به نظر می رسد. 7
تطهیر پول یا پولشویی به مجموعه فعل و انفعالاتی گفته می شود که از سوي مجرمان » -
مرتبط با درآمد هاي نامشروع و اعمال مجرمانه، به منظور قانونی جلوه دادن این درآمد ها و مخفی
« نگه داشتن منشأ غیر قانونی آنها به عمل می آید. 8
یکی از صاحب نظران اقتصادي پولشویی را بدین صورت تعریف می کند:
پولشویی عبارت است از کلیه عملیات اقتصادي که بر روي پول مشکوك انجام می گیرد تا به »
« صورت قانونی در آید. 9
4
ماده یک "طرح و دستورالعمل جوامع اروپایی" در مارس 1990 م پولشویی را این گونه تعریف
می کند:
تبدیل یا انتقال اموال، با علم به این که چنین اموالی از جنایت شدیدي ناشی شده است، به »
منظور اختفا یا انحراف منشأ غیرقانونی اموال یا کمک به هر شخصی که به ارتکاب چنین جرم یا
جرائمی مبادرت می ورزد، به منظور رهایی یافتن از آثار حقوقی اقدام وي و اختفاء یا انحراف ماهیت
واقعی، منبع، محل استقرار، حرکت، حقوق مربوط به اموال یا مالکیت اموال با علم بر این که چنین
« اموالی از ارتکاب یک جنایت شدید نشأت گرفته است. 10
FATF(Financial Task "گروه کاري اقدام مالی براي مبارزه با پولشویی" موسوم به فتف
پولشویی را به شرح ذیل تعریف می کند: ،(Force on Money laundering)
تحصیل، تملّک، نگه داري، تصرف یا استفاده از درآمد هاي حاصل از جرم با علم به این -» -
که به طور مستقیم یا غیر مستقیم در نتیجه ارتکاب جرم به دست آمده باشد.
- تبدیل، مبادله یا انتقال درآمدهاي حاصل از جرم به منظور پنهان کردن منشأ غیرقانونی آن با
علم به این که به طور مستقیم یا غیر مستقیم ناشی از ارتکاب جرم بوده یا کمک به مرتکب به
نحوي که مشمول آثار و تبعات قانونی ارتکاب آن جرم نشود.
- اخفاء، پنهان یا کتمان کردن ماهیت واقعی منشأ، منبع، محل، نقل و انتقال، جابه جایی یا
مالکیت درآمد هاي حاصل از جرم که به طور مستقیم یا غیر مستقیم در نتیجه جرم تحصیل شده
« است. 11
در بند سوم کنوانسیون وین، پولشویی این گونه تعریف شده است:
تبدیل یا انتقال اموال با علم به این که چنین اموالی ناشی از جرائم مربوط به قاچاق مواد -» -
مخدر بوده، یا ناشی از عمل مشارکت در چنین جرمی هستند.
-اختفاء یا انحراف منشأ غیر قانونی مال یا به منظور کمک به کسی که در ارتکاب چنین جرمی
نقش داشته، تا از آثار قانونی عمل ارتکابی خود رهایی یابد.
-اختفاء یا انحرف ماهیت واقعی، منبع، محل استقرار، نقل وانتقال، حرکت، حقوق متعلقه یا
مالکیت اموال با علم به این که چنین اموالی ناشی از جرائم مربوط به قاچاق مواد مخدر یا ناشی از
« عمل مشارکت در چنین جرمی هستند. 12
از مجموع تعاریفی که گفته شد می توان پولشویی را به زبان ساده چنین تعریف کرد:
پولشویی پدیده اي مخربی است که موجب مخفی و تغییر ظاهر دادن عواید حاصل از جرم شود، »
.« به طوري که این عواید جلوه اي قانونی و مشروع به خود بگیرند
5
عوارض و آثار پدیده
پولشویی داراي آثار و عوارض زیانباري در جامعه دارد.جرائم سازمان یافته، تهدیدي جدي علیه
اقتصاد، امنیت، امور اجتماعی و سیاسی جامعه به شمارمی آید.به این ترتیب، جرم پولشویی که داراي
اوصاف فراملی و سازمان یافته می باشد مثل جرائم دیگر، داراي عوارض منفی فراوانی دارد.
افرادي که اقدام به عملیات پولشویی می کنند، به دنبال سود و منافع حاصل از سرمایه گذاري
وجوه غیرقانونی خود در فعالیت هاي اقتصادي نیستند، بلکه اهداف آنها نگهداري اصل وجوه و درآمد
مزبور است.بنابراین آن ها وجوه خود را به لزوم در فعالیت هایی که براي کشور سود آور باشد، سرمایه
گذاري نمی کنند؛بلکه سرمایه گذاري ها صرفاً براي پنهان کردن اثر و رد وجوه غیرقانونی و نامشروع
صورت می گیرد.به تعبیر دیگر، پولشویان،کشور را جایگاهی براي تطهیر عواید غیرقانونی خود می
دانند، تا پس از تطهیر به سرعت آن را از کشور خارج سازند. علاوه بر این، پولشویی به رشد اقتصادي
لطمه وارد می کند.براي مثال در بعضی از کشورها، وجوه غیرقانونی به سوي سرمایه گذاري در بخش
هایی مانند ساختمان سازي، هتل سازي و غیره سوق یافته است.اما در واقع این جهت گیري وجوه،
به دلیل تقاضاي واقعی نبوده، بلکه از منافع کوتاه مدت پولشویان ناشی شده است و به محض این که
بخش هاي مزبور خاصیت خود را براي پولشویان از دست بدهند، آنان سرمایه هاي خود را از آن
بخش ها خارج می کنند.واین موضوع خسارت شدیدي به بخش هاي مزبور و کل اقتصاد وارد می
کند. 13
یکی از عوارض زیان بار و منفی پولشویی در هر کشور، کاهش درآمد سالیانه دولت است.به این
صورت که پولشویان با عملیات پولشویی خود، تمایل به پرداخت مالیات و دیگر عوارض قانونی درآمد
هاي خود نیستند. به عبارت دیگر، پولشویان از مالیات و دیگر عوارض قانونی فرار می کنند و این
عمل، سبب مشکل در وضعیت درآمدي دولت می شود و دولت براي دست یابی به درآمد مورد نیاز
خود مجبور به افزایش نرخ مالیاتی می گردد که این امر موجب سختی و فشار بر فعالیت هاي قانونی
می گردد.
با توجه به ارقام و مقادیر کلان پولشویی، که حجم پولشویی در جهان بین دو تا پنج درصد تولید
ناخالصی جهان است.لذا در بعضی از کشورهاي در حال توسعه، قدرت ناشی از این درآمدهاي
غیرقانونی، اقتدار دولت را تحت شعاع قرار می دهد و سرانجام باعث می شود که کنترل سیاست هاي
اقتصادي به وسیله ي دولت، کاهش پیدا کند؛ودر واقع گاهی حجم زیاد عواید حاصل از پولشویی به
حدي است که می تواند منجر به اقتصاد محلی کوچک شود.بنابراین ظهور وبروز پیامد هاي تخریبی
ناشی از فرایند پولشویی سبب می شود تا سیاست هاي اقتصادي، مالی و بودجه اي خنثی گردد یا
اصولاً کارآمدي سیاستهاي مزبور کاهش و اثر بخشی آنها تنزل یاید.
پولشویی علاوه بر آثار منفی و مخرب اقتصادي، خطرات و هزینه هاي اجتماعی زیادي نیز به
همراه دارد.این پدیده فرآیندي حیاتی براي انجام جرائم مهم و عمده است و امکان گسترش فعالیت
هاي غیرقانونی را براي قاچاقچیان موادمخدر و سایر مجرمان فراهم می کند.
پولشویان با استفاده از ابزار پولی کلان می توانند، نیروهاي خود را در ساختار حکومتی جاسازي
کنند و در مواقع ضروري از قدرت سیاسی آنها استفاده کنند.به این ترتیب درآمدهاي هنگفت ناشی از
6
پولشویی می تواند، باعث ایجاد قدرت در کشور کند.براي این مورد در دهه 1980 م بزهکاران مواد
مخدر کلمبیایی، به دولت آن کشور پیشنهاد کردند که در مقابل عضو آنها و اجازه فعالیت قانونی به
آنها، کل بدهی خارجی آن کشور را بپردازد؛ ولی سیاست گذاران کلمبیاي رد کردند. 14
نگاهی به پولشویی در حقوق داخلی
در پایان نگاهی به جرم پولشویی در حقوق داخلی می اندازیم؛, همانطور که قبلا گفته شد جرم
پولشویی یک جرم بین المللی است و عوارض و پیامدهاي زیادي در سطح بین الملل و داخل دارد. با
این اوصاف بسیاري از کشورها، پولشویی را به عنوان جرم پذیرفتند و مجازات هاي سنگینی براي ان
1381/6/ وضع کرده اند. هیات دولت بنا به پیشنهاد وزارت امور دارایی در جلسه مورخ 27
1381 به مجلس /7/ لایحه اي را تحت عنوان "لایحه مبارزه با پولشویی" تصویب و در تاریخ 6
1383 به تصویب مجلس شوراي اسلامی /2/ تقدیم نمودند. این لایحه پس از بحث و بررسی در 6
رسید. اما مورد تایید شوراي نگهبان قرار نگرفت و پس از چند بار رفت و برگشت میان مجلس و
شوراي نگهبان و نرسیدن به توافق، به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارسال گردید.و بالاخره در
1386 تایید شوراي نگهبان رسید. /11/ 1386 به تصویب مجلس و 17 /11/ تاریخ 2
در ماده دو قانون مبارزه با پولشویی، به تعریف این جرم پرداخته است.
جرم پولشویی عبارت است از: »: ماده دو
الف- تحصیل، تملک، نگهداري یا استفاده از عواید حاصل از فعالیت هاي غیرقانونی با علم به
این که به طور مستقیم یا غیر مستقیم در نتیجه ارتکاب جرم به دست آمده باشد.
ب- تبدیل، مبادله یا انتقال عوایدي به منظور پنهان کردن منشأ غیر قانونی آن با علم به این که
به طور مستقیم یا غیر مستقیم ناشی از ارتکاب جرم بوده یا کمک به مرتکب به نحوي که وي
مشمول آثار و تبعات قانونی ارتکاب آن جرم نگردد.
ج-اخفاء یا پنهان یا کتمان کردن ماهیت واقعی، منشأ، منبع ،محل ،نقل وانتقال ،جابه جایی یا
تعریف «. مالکیت عوایدي که به طور مستقیم یا غیر مستقیم در نتیجه جرم تحصیل شده باشد
پولشویی عیناً از کنوانسیون بین المللی مثل کنوانسیون وین و پالرمو گرفته شده است. زیرا مصادیق
این ماده، همان مصادیق در کنوانسیون بین المللی است.
به نظر این تعریف کامل و جامعی نیست و چند ایراد بر آن وارد است: اولاً بیشتر در مقام بیان
مصادیق پولشویی بوده تا بیان تعریف پولشویی.ثانیاً بعضی از مصادیق بیان شده داراي ترادف می
باشند و این امر نوعی ابهام را در تعریف ایجاد کرده است. ثالثاً تعریفی طولانی و طویل می باشد؛
حال آن که تعریف باید کوتاه و گویا باشد.
7
پی نوشت:
-1 میر محمد صادقی،حسین ، حقوق جزاي بین الملل (مجموعه مقالات)، ص 333
.80- -2 صحرائیان، مهدي ، زیان هاي ناشی از تطهیر پول، ص 79
-3 قنادان، محمود، پولشویی و تعلیم و تربیت،ص 144
-4 میر محمد صادقی، حسین، شست وشوي اموال کثیف ناشی از جرم، ص 99
-5 معظمی، شهلا، جرم سازمان یافته و راهکارهاي جهانی مقابله با آن، ص 105
16 ، -6 روزنامه ایران، شماره 2831 ، سوم تیرماه 1383
-7 میرمحمد صادقی، ص 332
8 - مرزبان، حسین، بخش غیر رسمی مالی و پدیده پولشویی، ص 107
9 - شمس ناتري، محمد ابراهیم، سیاست کیفري ایران در قبال تطهیر پول با رویکرد به اسناد بین
المللی، ص 120
-10 صحراییان، مهدي، ص 82
-11 سلیمی، صادق، تطهیر پول در اسناد بین المللی و لایحه مبارزه با پولشویی، ص 132
-12 جزایري، مینا، جرم پولشویی بعنوان یک جرم مستقل، ص 63
13 باقرزاده، احد، جرائم اقتصادي و پولشویی، ص 334
-14 باقرزاده، احد، پیامدهاي پولشویی و راهبردهاي کنترلی با رویکرد به اسناد بین المللی،
238- ص 237
-15 مازیتلی ، آنتونیو، نماینده دفتر مقابله با مواد مخدر ، ص 1
.gif)
.gif)
.gif)
تسلیت
